W maju 2016 r. Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego przedstawił sprawozdanie z realizacji programu ochrony powietrza w latach 2013-2015. Dane przedstawione w sprawozdaniu są zatrważające i pokazują, że dotychczasowe działania w kierunku poprawy jakości powietrza w województwie są całkowicie nieefektywne.
Podstawowym działaniem naprawczym przewidzianym przez program ochrony powietrza (POP) jest realizacja gminnych programów ograniczania niskiej emisji (PONE). Zgodnie z celami wyznaczonymi dla pierwszego etapu realizacji POP, do końca 2015 r. działania w ramach PONE powinny doprowadzić do obniżenia rocznej emisji pyłu PM10 na obszarze całego województwa o 1 170,15 ton, zaś do roku 2023 (zakończenie realizacji POP) o 4 559,30 ton. Tymczasem według opublikowanego niedawno sprawozdania, do końca 2015 roku roczna emisja pyłu PM10 została ograniczona jedynie o 356,45 ton. Tym samym przewidziany w POP cel na 2015 roku udało się zrealizować jedynie w 30%. Co więcej, realizacja PONE powinna doprowadzić do likwidacji niskosprawnych kotłów w łącznie 40 302 lokalach do 2015 r. i 154 649 lokalach do 2023 r. Tymczasem do końca 2015 r. udało się zlikwidować stare kotły jedynie w 10 149 lokalach (wg danych ze sprawozdań z realizacji POP za lata 2013, 2014 i 2015). W świetle tych danych realizacja celów wyznaczonych do osiągnięcia do roku 2023 – a więc na moment zakończenia realizacji POP – wydaje się zupełnie nierealna.
Jak dotąd realizacja małopolskiego POP najskuteczniej przebiega w Krakowie. Do końca 2015 roku udało się tam wymienić łącznie 7 854 starych kotłów węglowych, co doprowadziło do ograniczenia rocznej emisji PM10 o 278 ton. Tym samym Kraków niemal zrealizował założenia pierwszego etapu POP i w 31% osiągnął stan docelowy. Mając na uwadze, że we wrześniu 2019 r. wejdzie w życie podjęta dla Krakowa uchwała antysmogowa, przewidująca całkowity zakaz spalania paliw stałych, można być spokojnym o osiągnięcie celów wyznaczonych dla stolicy Małopolski (aczkolwiek z pewnym opóźnieniem, ponieważ POP przewiduje wymianę wszystkich kotłów na paliwa stałe w Krakowie do 2018 roku).
Stosunkowo dobre wyniki Krakowa zawyżają jednak rezultat całego województwa. Analiza danych z poszczególnych gmin wskazuje, że w większości z nich POP w ogóle nie jest realizowany. Niechlubny rekord należy do gmin Charsznica, Kamionka Wielka, Kościelisko, Lanckorona, Liszki, Lubień, Niepołomice, Ochotnica Dolna, Pleśna, Poronin i Raba Wyżna – w żadnej z nich nie wymieniono ani jednego starego kotła, a poziom realizacji celów POP wynosi 0%. W szeregu innych gmin wymieniono mniej niż 10 niskosprawnych urządzeń. Przykładowo, zgodnie z POP w Bukowinie Tatrzańskiej należało wymienić 256 kotłów do końca 2015 roku oraz 1 150 kotłów do zakończenia obowiązywania POP. Tymczasem według sprawozdania do końca 2015 roku na terenie całej gminy wymieniono jeden kocioł.
Do niniejszego artykułu załączamy czytelne zestawienie danych ze sprawozdania z celami wyznaczonymi w POP, przygotowane przez Krakowski Alarm Smogowy (pewna niespójność podawanych przez nas danych wynika z korzystania z innych źródeł, różnice te jednak są niewielkie i nie mają wpływu na całościową ocenę stanu realizacji POP).
W tym miejscu warto przypomnieć, że zgodnie z art. 315a Prawa ochrony środowiska, w przypadku niedotrzymania terminów realizacji zadań określonych w programach ochrony powietrza oraz planach działań krótkoterminowych, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska może nałożyć na odpowiedzialny organ karę pieniężną w wysokości od 10 000 zł do 500 000 zł. Wobec opublikowania sprawozdania z realizacji pierwszego etapu POP można spodziewać się nałożenia kar na gminy, w których nie zostały podjęte jakiekolwiek działania w celu realizacji POP.
Nie można jednak odpowiedzialności za brak realizacji POP zrzucać jedynie na władze poszczególnych gmin. Największym problemem (obok niewystarczającego finansowania) jest brak instrumentów prawnych, które pozwoliłyby gminom na zmuszenie niechętnych mieszkańców do wymiany niskosprawnych kotłów. Wydaje się, że dopiero podjęcie uchwały antysmogowej dla całego obszaru województwa, w której wprowadzone zostaną wymogi techniczne dla urządzeń grzewczych oraz standardy jakości paliw, przyniesie realną poprawę i pozwoli zrealizować cele wyznaczone w POP.
Powyżej omówiliśmy realizację tylko jednego z działań naprawczych przewidzianych w POP, polegającego na realizacji PONE poprzez wymianę starych urządzeń grzewczych. POP przewiduje szereg innych działań – termomodernizację budynków, wykonywanie nowych przyłączy do sieci ciepłowniczej i gazowej, rozwój energetyki odnawialnej. Niestety ich realizacja również przebiega bardzo powoli.
Co więcej, nawet tam, gdzie realizacja celów POP przebiega zgodnie z planem, efekty w postaci poprawy jakości powietrza nie są zadowalające – co widzimy na przykładzie Krakowa. Wskazuje to, że w POP należy w większym zakresie uwzględnić ograniczanie emisji zanieczyszczeń z innych źródeł, niż sektor komunalny. Dotyczy to zwłaszcza transportu, którego wpływ na zanieczyszczenie powietrza stale rośnie, w szczególności w Krakowie i innych ośrodkach miejskich.
Infografiki przygotowane przez Krakowski Alarm Smogowy:
