Przejrzystość działalności lobbingowej i jej regulacja w Unii Europejskiej to temat istotny nie tylko dla Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego, ale także Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, który w ostatnim czasie intensyfikuje swoje działania w tym obszarze.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich został powołany w 1995 r. do badania skarg dotyczących przypadków niewłaściwego administrowania w instytucjach i organach Unii Europejskiej. Skargi do Rzecznika mogą być składane zarówno przez obywateli UE, osoby zamieszkałe na terytorium UE, a także przedsiębiorstwa i instytucje mające siedzibę w UE. Obecnie – od lipca 2013 r. – funkcję Ombudsmana sprawuje Emily O’Reilly.
Sprawozdanie roczne 2015
W związku ze swoją działalnością Ombudsman składa co roku odpowiednie sprawozdanie. Z najnowszej wersji raportu wynika, że największa ilość (22,4%) przesłanych do Rzecznika w 2015 r. skarg dotyczyła problemu przejrzystości działania instytucji unijnych.
Problemy z przejrzystością dotyczą nie tylko trudności w dostępie do dokumentów czy też informacji, ale także unijnego procesu decyzyjnego, a także szeroko rozumianej działalności lobbingowej.
W ubiegłym roku Ombudsman zorganizował lub wziął udział w szeregu wydarzeń, które miały na celu wzmocnienie debaty dot. potrzeby wprowadzenia bardziej przejrzystej regulacji lobbingu.
W maju 2015 r. zorganizowano debatę Is Brussels the new Washington, D.C.?, której nazwa nawiązuje do światowej stolicy lobbingu. W debacie wziął udział m.in. wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Frans Timmermans, odpowiedzialny za reformę regulacji lobbingu z ramienia KE. W trakcie dyskusji podkreślano przede wszystkim potrzebę usprawnienia regulacji lobbingu w Unii Europejskiej, a także położenie większego nacisku na szkolenia dla urzędników unijnych każdego szczebla w zakresie kontaktów z lobbystami.
We wrześniu 2015 r. Biuro Rzecznika zorganizowało konferencję dot. transparentności trilogów, czyli trójstronnych spotkań przedstawicieli Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej. Spotkania te – mające teoretycznie nieformalny charakter – w ostatnich latach pełnią niezwykle ważną funkcję w procesie decyzyjnym w Unii Europejskiej.
Niestety jednocześnie są jednymi z najmniej przejrzystych instrumentów jakimi posługują się instytucje europejskie. W trakcie konferencji – w której udział wzięło m.in. ponad 250 posłów do Parlamentu Europejskiego, przedstawiciele grup interesów, dziennikarze, naukowcy i przedstawiciele organizacji pozarządowych – podkreślano m.in. potrzebę upubliczniania harmonogramów i programów spotkań oraz innych dokumentów, wykorzystywanych w ich trakcie. Jest to o tyle istotne, że informacje te nie są jawne dla opinii publicznej, a jednocześnie są dostępne – nieoficjalnymi kanałami – dla przedstawicieli grup interesów i lobbystów.
W konsekwencji Rzecznik prowadził w 2015 r. konsultacje publiczne dot. przejrzystości posiedzeń trilogów, których rezultaty będą wykorzystywane w dalszych pracach Rzecznika.
W ubiegłym roku Ombudsman zajmował się także kwestią lobbingu tytoniowego, żądając od Komisji Europejskiej publikowania online informacji o spotkaniach – wraz z notatkami z ich przebiegu – z lobbystami, reprezentującymi koncerny tytoniowe.
W sferze zainteresowań Rzecznika była również kwestia przejrzystości prac grup eksperckich (organów doradczych Komisji Europejskiej). Rzecznik postulował w tym zakresie m.in. wprowadzenie równowagi w doborze ekspertów (ograniczenie liczby lobbystów), poprawienie regulacji dot. konfliktu interesów, a także dodanie informacji o pracy w danej grupie do Rejestru Przejrzystości.
Wysiłki zmierzające do poprawy Rejestru Służącego Przejrzystości
26 maja 2016 r. Rzecznik skierował do przewodniczącego Komisji Europejskiej, Jean-Claude’a Junckera, list Efforts to improve the EU Transparency Register, w którym zawarto szereg rekomendacji, których wprowadzenie zdaniem Ombudsmana usprawniłoby funkcjonowanie Rejestru Przejrzystości. Warto tu wspomnieć m.in. o:
- stworzeniu z Rejestru centralnej bazy danych o przejrzystości, w której można by znaleźć informacje na temat wszystkich instytucji i agencji unijnych; pomysł ten jest również bliski Fundacji Frank Bold (raport Lobbying – a risk or an opportunity? Lobbying regulation in the Polish, Slovak, and Czech perspective, s. 39-40)
- wprowadzeniu do Rejestru informacji o źródłach finansowania wszystkich umieszczonych w nim podmiotów;
- poprawieniu jakości publikowanych danych, które znacząco odbiegają dzisiaj od rzeczywistości oraz wprowadzeniu regularnego analizowania ich poprawności;
- wprowadzeniu sankcji dla lobbystów za niewywiązywanie się z obowiązków rejestracyjnych i łamanie zasad związanych z regulacją przeciwko zjawisku drzwi obrotowych;
- objęciu Rejestrem lobbingu kierowanego do przedstawicieli Państw Członkowskich UE;
- wprowadzeniu obowiązku publikowania list klientów dla wszystkich kancelarii prawnych, wykonujących działalność lobbingową;
- wprowadzeniu prawa do składania skarg do Ombudsmana dot. sposobu funkcjonowania Rejestru.
Zainteresowanie regulacjami narodowymi
Europejski Rzecznik Praw Obywatelski nie ogranicza się w swoich działaniach wyłącznie do poziomu unijnego.
Od 1996 r. w Europie działa Europejska Sieć Rzeczników Praw Obywatelskich (ENO), obejmująca ponad 95 biur (zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym) w 36 krajach Europy. Sieć została powołana w celu stworzenia platformy współpracy rzeczników przy rozpatrywaniu poszczególnych spraw, a także miejsca, w którym można wymieniać doświadczenia i najlepsze praktyki.
Z tego też względu Europejski Ombudsman zwrócił się w 2016 r. – wobec trwającej w instytucjach europejskich dyskusji nad przyszłym kształtem unijnej regulacji lobbingu – z prośbą o przedstawienie krajowych sytuacji związanych z przejrzystością oraz regulacją działalności lobbingowej. Zdecydowana większość rzeczników krajowych udzieliła na zadane pytania odpowiedzi, które będą wykorzystywane w dalszych pracach Rzecznika Europejskiego.
Kwestia ta była również przedmiotem debaty w czasie dorocznej konferencji ENO, która odbywała się w dniach 13-14 czerwca 2016 r. w Brukseli pod hasłem Refugees – Rule of law – Lobbying transparency: is Europe rising to the challenges?
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich jest również otwarty na organizacje pozarządowe. W związku z tym przedstawiciel Fundacji Frank Bold spotkał się z pracownikami Biura Europejskiego Ombudsmana na początku maja 2016 r. Głównymi tematami rozmowy była reforma regulacji lobbingu w Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem roli Rejestru Służącego Przejrzystości, a także treść raportu Fundacji Lobbying – a risk or an opportunity? Lobbying regulation in the Polish, Slovak, and Czech perspective.
Podsumowanie
Rekomendacje Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich są istotnym głosem w trwającej dyskusji wokół reformy regulacji lobbingowej w UE. Niestety nie ma gwarancji, że zostaną wprowadzone do nowej wersji Rejestru Przejrzystości, chociaż dotychczasowa postawa Fransa Timmermansa daje na to pewne nadzieje.
Jednocześnie rekomendacje mogą posłużyć jako kolejny argument w reformie krajowych regulacji lobbingowych, w tym regulacji polskiej. W tym jednak wypadku trudno o jakikolwiek optymizm.
Wszystkie wykorzystane grafiki pochodzą ze strony Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (http://www.ombudsman.europa.eu/)
Artykuł ukazał się również na portalu Jawny Lobbing.
Publikacja współfinansowana ze środków projektu Lobbying transparency in Poland, finansowanego ze środków Open Society Initiative for Europe jako część działań Fundacji Open Society
