W dniach od 5 maja do 5 czerwca 2017 roku potrwają konsultacje społeczne dotyczące projektu Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego, wraz z planami zagospodarowania przestrzennego miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego Zielona Góra i Gorzów Wlkp. i Prognozą oddziaływania na środowisko. Plan ten uwzględnia kontrowersyjną inwestycję jaką jest kopalnia odkrywkowa węgla brunatnego w Gubinie. Czy słusznie?
Fundacja Frank Bold przygotowała uwagi do projektu planu, jak i do projektu prognozy, którymi można zapoznać się tutaj.
Wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego – co powinien zawierać?
Wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego powinien uwzględniać m.in. obszary ochrony środowiska, przyrody, krajobrazu kulturowego, elementy sieci osadniczej, powiązania komunikacyjne i infrastrukturalne. Ponadto w planie tym powinny zostać umieszczone inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym (powiatowym, wojewódzkim i krajowym).
Przygotowany projekt planu zagospodarowania przestrzennego dla województwa lubuskiego przewiduje realizację inwestycji celu publicznego pn. Kopalnia węgla brunatnego eksploatująca złoże Gubin 2. Ponadto Plan ten przewiduje realizację Elektrowni Gubin towarzyszącej wspomnianej kopalni węgla brunatnego. Projektowana Kopalnia wraz z towarzyszącą jej Elektrownią będą miały znaczący negatywny wpływ na środowisko, jak również na zdrowie i życie ludzi.
Wpływ planowanej kopalnia węgla brunatnego na zdrowie i życie
Projektowana kopalnia węgla brunatnego będzie niekorzystnie wpływać na zdrowie człowieka np. poprzez emisję zanieczyszczeń do wody, wytwarzanie odpadów czy też emisję gazów i pyłów do atmosfery.
Na podstawie danych z Raportu oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia Eksploatacja odkrywkowa złoża węgla brunatnego Gubin przygotowane zostało Opracowanie o wpływie kopalni odkrywki Gubin na zdrowie przez Łukasza Adamkiewicza.
Przedstawiona analiza wskazuje, że zanieczyszczenie powietrza emitowane w przypadku powstania kopalni Gubin i towarzyszącej jej elektrowni, łącznie, w wyniku wydobywania i spalania węgla przyczyniłoby się na terenie Polski corocznie do: ok. 21 przedwczesnych zgonów, 16 przewlekłych zapaleń oskrzeli u dorosłych, ponad 100 zapaleń oskrzeli u dzieci, ok. 7,5 tys. dni chorobowych oraz ponad 2,5 tys. napadów astmy wśród dzieci.
Jeśli uwzględnić cały okres funkcjonowania odkrywki (53 lata) i cały obszar (okręg o promieniu 750km) odziaływania to wówczas emisje zanieczyszczeń przyczyniłyby się w skali Europy do: ok. 4,6 tys. przedwczesnych zgonów, ok. 2,7 tys. przewlekłych zapaleń oskrzeli u dorosłych, 3,4 tys. zapaleń oskrzeli wśród dzieci, prawie 2 mln dni chorobowych oraz prawie 400 tys. napadów astmy wśród dzieci.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt. 5 ustawy o planowaniu zagospodarowaniu przestrzennym, w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych.
Zatem powyższy przepis nakazuje uwzględnienie negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na zdrowie i życie ludzi, w tym poprzez zanieczyszczenie powietrza przez inwestycję pn. Kopalnia węgla brunatnego eksploatująca złoże Gubin 2 wraz z towarzyszącą jej Elektrownią Gubin.
Ogromne negatywne oddziaływanie inwestycji na życie i zdrowie ludzi przemawia za koniecznością usunięcia tej inwestycji z wojewódzkiego planu zagospodarowania przestrzennego.
Wpływ planowanej kopalnia węgla brunatnego na wody powierzchniowe
Zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt. 3 w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych.
Ponadto, obowiązek uwzględnienia postanowień planów gospodarowania wodami w planach zagospodarowania przestrzennego określony został w prawie wodnym. Zgodnie z art. 118 w zw. z art. 113 prawa wodnego, ustalenia planów, w tym planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza, uwzględnia się w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województwa, planach zagospodarowania przestrzennego województwa, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza zawiera m.in.:
- ogólny opis cech charakterystycznych obszaru dorzecza, obejmujący w szczególności:
- wykaz jednolitych części wód powierzchniowych, wraz z podaniem ich typów i ustalonych warunków referencyjnych,
- wykaz jednolitych części wód podziemnych;
- podsumowanie identyfikacji znaczących oddziaływań antropogenicznych i oceny ich wpływu na stan wód powierzchniowych i podziemnych;
- ustalenie celów środowiskowych dla jednolitych części wód i obszarów chronionych.
Cele środowiskowe wyznacza się m.in. osobno dla każdej z jednolitych części wód powierzchniowych niewyznaczonych jako sztuczne lub silnie zmienione oraz dla każdej ze sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych.
Celem środowiskowym dla jednolitych części wód powierzchniowych niewyznaczonych jako sztuczne lub silnie zmienione jest ochrona, poprawa oraz przywracanie stanu jednolitych części wód powierzchniowych, tak aby osiągnąć dobry stan tych wód, a także zapobieganie pogorszeniu ich stanu. (art. 38d ust. 1 Ustawy prawo wodne).
Celem środowiskowym dla sztucznych i silnie zmienionych jednolitych części wód powierzchniowych jest ochrona tych wód oraz poprawa ich potencjału ekologicznego i stanu chemicznego, tak aby osiągnąć dobry potencjał ekologiczny i dobry stan chemiczny wód powierzchniowych, a także zapobieganie pogorszeniu ich potencjału ekologicznego oraz stanu chemicznego (art. 38d ust. 2 ustawy prawo wodne).
Art. 38j ustawy Prawo wodne określa sytuację, w której wyjątkowo dopuszcza się nieosiągnięcie wyznaczonego w planie gospodarowania wodami określonego celu środowiskowego. Jednakże koniecznym warunkiem, który należy spełnić, aby skorzystać z tej derogacji jest jej szczegółowe przedstawienie w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza.
Projektowana inwestycja pn. Kopalnia węgla brunatnego eksploatująca złoże Gubin 2 będzie mieć znaczący wpływ na wody w jej okolicy. Wpływ ten przedstawiony został w Prognozie oddziaływania na środowisko do projektu Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego wraz z planami zagospodarowania przestrzennego miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego Zielona Góra i Gorzów Wlkp. Wspomniany dokument był przedmiotem analizy dokonanej przez dra hab. chemii Leszka Pazderskiego, który swoje wnioski przedstawił w Opinii naukowej o Prognozie Oddziaływania na Środowisko do projektu Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego – kwestia oddziaływania planowanej odkrywki węgla brunatnego „Gubin” na jednolite części wód powierzchniowych.
Wspomniana opinia szczegółowo analizuje wpływ planowanej inwestycji na stan wód, a w szczególności wpływ na możliwość osiągnięcia celów środowiskowych zawartych w planach gospodarowania wodami. Z analizy tej wynika, że:
- planowania inwestycja zrodzi zagrożenie osiągnięcia celów środowiskowych dla sześciu jednolitych części wód powierzchniowych, dla których aktualnie cel ten nie jest zagrożony,
- planowana inwestycja zrodzi dodatkowe zagrożenie osiągnięcia celu środowiskowego dla pięciu jednolitych części wód powierzchniowych, dla których cel ten już obecnie jest zagrożony.
Jak wynika z przedstawionej opinii, budowa i eksploatacja odkrywki Gubin spowodowałaby niezrealizowanie celów środowiskowych dla 11 JCWP. Taka inwestycja wymagałaby uwzględnienia odstępstwa w planie gospodarowania wodami zgodnie z art. 38j Prawa wodne. Brak takiego odstępstwa zawartego w aktualnym Planie Gospodarowania Wodami dla dorzecza Odry powoduje, iż inwestycja ta nie może zostać zrealizowana.
Wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego musi uwzględniać ustalenia Planu Gospodarowania Wodami dla dorzecza Odry. Wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego nie powinien zawierać ustaleń sprzecznych z Planem Gospodarowania Wodami. Zatem w związku z określonymi celami środowiskowymi w Planie Gospodarowania Wodami i brakiem odstępstwa dla kopalni Gubin, inwestycja ta winna zostać wykreślona z wojewódzkiego planu zagospodarowania przestrzennego
Wpływ planowanej kopalnia węgla brunatnego na zabytki
Oddziaływanie planowanej kopalnia węgla brunatnego na zabytki zostało określone w Prognozie Oddziaływania na środowisko do projektu Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego. Wspomniany dokument był przedmiotem analizy dokonanej przez dr hab. Leszka Pazderskiego, który swoje wnioski przedstawił w Opinii naukowej o Prognozie Oddziaływania na Środowisko do projektu Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Lubuskiego – Kwestia Oddziaływania Planowanej Odkrywki Węgla Brunatnego „Gubin” na zabytki.
Jak wynika ze wspomnianej opinii, Prognoza Oddziaływania na Środowisko zawiera błędne stwierdzenia, całkowicie nie odpowiadające rzeczywistości. Ponadto Prognoza Oddziaływania na Środowisko zawiera niepełny wykaz zabytków znajdujących się na planowanym terenie górniczym odkrywki Gubin, a przez to zagrożonych uszkodzeniem i/lub startą walorów widokowych. Większość z pominiętych zabytków znajduje się w stanie bardzo dobrym lub dobrym. Brak ich ujęcia w Prognozie skutkuje również brakiem oceny wpływu planowanej kopalni na pominięte zabytki.
Dlatego też Prognoza Oddziaływania na Środowisko przede wszystkim winna zostać opracowana ponownie w oparciu o prawdziwe i pełne ustalenia faktyczne.
Niezależnie od powyższego zwrócić uwagę należy na fakt, że zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt. 4 u.p.z.p., w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej.
Ochrona zabytków realizowana jest na gruncie polskiego prawa m.in. w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej: ustawa o zabytkach). Zgodnie z art. 4 powołanej ustawy, ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu m.in.:
- zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
- zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
- uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Jedną z form ochrony zabytków jest ich wpisanie do rejestru zabytków.
Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i aktualizacji m.in. planów zagospodarowania przestrzennego województwa (art. 18 ust. 1 ustawy o zabytkach). W planie tym w szczególności określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu.
Realizacja inwestycji polegającej na budowie kopalni odkrywkowej węgla brunatnego w Gubinie doprowadziłaby do zniszczenia szeregu zabytków wpisanych do rejestru zabytków. Dlatego też inwestycja ta z uwagi na przepisy o ochronie zabytków winna być zaniechania.
Co więcej, inwestycja ta nie powinna również zostać uwzględniona w wojewódzkim planie zagospodarowania przestrzennego, albowiem nie da się jej pogodzić z wymogami ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. W planie tym powinny być określone rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu, a nie zaś rozwiązania prowadzące do całkowitej destrukcji wielu zabytków wpisanych do rejestru zabytków.
Podsumowując, stwierdzić trzeba, że z uwagi na oddziaływanie planowanej inwestycji pn. Kopalnia węgla brunatnego eksploatująca złoże Gubin 2 wraz z towarzyszącą jej Elektrownią Gubin na życie i zdrowie ludzi, na stan wód powierzchniowych oraz na zabytki, inwestycja ta winna zostać usunięta z planu zagospodarowania przestrzennego województwa.
