Kraków podejmuje kolejną próbę stworzenia Strefy Czystego Transportu. Po stwierdzeniu nieważności poprzedniej uchwały i fali kontrowersji wywołanej projektem opublikowanym pod koniec ubiegłego roku, 19 maja miasto wróciło z nową propozycją i ogłosiło kolejny etap konsultacji społecznych.
Nowa SCT, nowe zasady
Nowa propozycja Strefy Czystego Transportu to mieszanka zaostrzonych norm i politycznych kompromisów. Choć zachowano część rozwiązań z poprzedniej uchwały, wiele kluczowych zmian może zaskoczyć – zarówno kierowców, jak i mieszkańców. Jak będzie działać nowa strefa i kogo obejmą wyjątki? Oto najważniejsze założenia.
Zaostrzeniu ulegają normy emisyjne, których spełnienie warunkuje wjazd do strefy. W poprzedniej uchwale było to docelowo Euro 3 dla samochodów z silnikiem benzynowym i Euro 5 dla pojazdów z silnikiem diesla. Obecnie wymagania te ulegają zaostrzeniu odpowiednio do norm Euro 4 i Euro 6. Uchwała przewiduje jednak szereg włączeń.
Po pierwsze, nowa SCT nie będzie obowiązywała mieszkańców Krakowa, czyli osób, które są w Krakowie zameldowane i rozliczają tam podatek dochodowy od osób fizycznych lub podatek rolny. Zwolnienie będzie dotyczyć jedynie samochodów nabytych przed wejściem w życie uchwały (czego nie należy mylić z datą uruchomienia SCT!), ale nie jest przewidziane żadne ograniczenie, co do liczby takich pojazdów przypadających na jednego mieszkańca. W dodatku zwolnienie obejmuje nie tylko samochody będące własnością mieszkańców, ale także te użytkowane na podstawie innych tytułów prawnych, jak najem lub leasing.
Decyzja o wyłączeniu mieszkańców spod zasad obowiązujących w SCT to decyzja czysto polityczna. Zanieczyszczenie powietrza szkodzi niezależnie od tego, czy emitują je samochody mieszkańców, czy przyjezdnych. Pozostaje mieć nadzieję, że miasto wprowadzi inny mechanizm zachęcający mieszkańców do wymiany pojazdów na mniej emisyjne.
Drugim kluczowym wyłączeniem jest wjazd do strefy za opłatą. Przez pierwsze trzy lata funkcjonowania SCT pojazdy niespełniające obowiązujących w niej wymogów nadal będą mogły do niej wjechać, pod warunkiem uiszczenia opłaty. Opłata ta będzie rosła: w pierwszym roku wyniesie 100 zł, w drugim 250 zł, a w trzecim 500 zł miesięcznie (na więcej nie pozwala ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych). Możliwe będzie również uiszczenie opłaty godzinowej w wysokości 2,50 zł.
Choć te opłaty będą zasilać budżet miasta, z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia Krakowian są wątpliwym rozwiązaniem. Co więcej, mogą sprawiać wrażenie, że osoby zamożniejsze mogą omijać ograniczenia – co może budzić społeczny opór.
W uchwale SCT przewidziano również zwolnienie dla osób dojeżdżających do placówek medycznych, pod warunkiem uprzedniego zgłoszenia. Dotyczy to placówek, które podpiszą z miastem porozumienie w sprawie weryfikowania pacjentów wjeżdżających do strefy. Przewidziane w uchwale rozwiązanie powinno zapobiegać większym nadużyciom – np. przyjazdom do Krakowa na zakupy pod pozorem wizyty u lekarza. W uchwale przewidziano również zwolnienie dla osób niepełnosprawnych posługujących się kartą parkingową oraz ich opiekunów.
Co się stało z poprzednią uchwałą w sprawie SCT?
W styczniu 2024 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie stwierdził nieważność poprzedniej uchwały w sprawie SCT, przyjętej w 2022 r. Wyrok nie jest jednak prawomocny, co oznacza, że uchwała nadal obowiązuje. Jednakże jej losy są niepewne, nie wiadomo, kiedy sprawą zajmie się Naczelny Sąd Administracyjny i trudno przewidzieć, jaki wyda wyrok. Dlatego miasto podjęło decyzję o opracowaniu projektu nowej uchwały. Uwzględnia on stanowisko Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie – poprawione zostały te elementy, których legalność zakwestionował sąd.
Dotychczasowa uchwała zostanie uchylona, a nowa Strefa Czystego Transportu zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2026 r.
Po co nam SCT?
W ostatnich latach, po wprowadzeniu zakazu spalania paliw stałych, jakość powietrza w Krakowie uległa zauważalnej poprawie. Mimo to sytuacja nadal jest daleka od ideału. W mieście wciąż dochodzi do przekroczeń dopuszczalnych poziomów szkodliwych substancji, w szczególności pyłu zawieszonego oraz dwutlenku azotu. Istotnym źródłem tych zanieczyszczeń jest intensywny ruch drogowy i związane z nim emisje z transportu.
Zanieczyszczenie powietrza pyłami i dwutlenkiem azotu przyczynia się do przedwczesnych zgonów, rozwoju wielu groźnych chorób, obniżenia jakości życia. Najbardziej narażone na szkodliwe oddziaływanie smogu komunikacyjnego są dzieci, kobiety ciężarne, osoby przewlekłe chore i w podeszłym wieku. Zapewnienie im zdrowego i bezpiecznego środowiska powinno stanowić nadrzędny priorytet władz miasta.
W związku z tym w Programie ochrony powietrza, uchwalonym przez sejmik województwa, określono obowiązek utworzenia w Krakowie strefy czystego transportu. Obowiązek ten jest adresowany do władz miasta, a za jego niedopełnienie grozi kara w wysokości nawet pół miliona złotych. Obowiązek utworzenia SCT w miastach o liczbie mieszkańców powyżej 100 000, w których występują przekroczenia poziomu dopuszczalnego dwutlenku azotu, wynika również z przepisów ustawowych.
To jednak nie koniec wyzwań. Już od 2030 r. w całej UE zaczną obowiązywać nowe, znacznie bardziej rygorystyczne normy jakości powietrza. Dopuszczalny poziom dwutlenku azotu zostanie obniżony o połowę – z 40 do 20 µg/m3 średniorocznie. Dlatego planowanie SCT musi uwzględniać nie tylko aktualne wymagania, ale także przyszłe standardy ochrony powietrza.
Jednak o realnym bezpieczeństwie zdrowotnym będzie można mówić dopiero wtedy, gdy poziomy zanieczyszczeń spadną poniżej wartości określonych w Globalnych wytycznych jakości powietrza Światowej Organizacji Zdrowia. Wytyczne te są bardziej restrykcyjne – nie tylko w porównaniu z obecnie obowiązującymi normami, ale również z nowymi unijnymi standardami, które wejdą w życie w 2030 roku.
Autorem komentarza jest Miłosz Jakubowski, radca prawny z Frank Bold specjalizujący się w prawie administracyjnym i prawie ochrony środowiska.
Fot. Denys Rodionenko, Unsplash
